වායු දූෂණක
ප්‍රභවයන්
ජංගම| ස්ථාවර| ප්‍රදේශ| ස්වාභාවික
මිනිසා විසින් සාදන ලද සහ ස්වාභාවික ප්‍රභවයන්ගෙන් වායු දූෂක විමෝචනය වන අතර එළිමහන් වායු දූෂණය ඒවායින් ආරම්භ වේ. වායු දූෂණ ප්‍රභවයන් ප්‍රධාන වර්ග හතරක් ඇත;
- ජංගම ප්‍රභවයන් – කාර්, බස්, ගුවන් යානා, ට්‍රක් සහ දුම්රිය වැනි
- ස්ථාවර ප්‍රභවයන් – විදුලි බලාගාර, තෙල් පිරිපහදු, කාර්මික පහසුකම් සහ කර්මාන්තශාලා වැනි
- ප්‍රදේශ ප්‍රභවයන් – කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශ, නගර සහ දැව පුළුසස්න, ගිනි නිවන ස්ථාන වැනි
- ස්වාභාවික ප්‍රභවයන් – සුළං සමග දූවිලි හමන, ලැව්ගිනි සහ ගිනි කඳු වැනි
ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් ගත් කල වායු දූෂණය සඳහා ප්‍රධාන ප්‍රභවයන් වනුයේ:
ජංගම ප්‍රභවයන්:
අන්තර් දේශසීමා වායු දූෂණයවායු දූෂණය ජාතික දේශසීමා මගින් නතර නොවේ; මේ අනුව, කලාපයේ අනෙකුත් රටවල් වායු දූෂණ ප්‍රභවයන් සහ ප්‍රතිග්‍රාහක වේ. එම දූෂක අන්තර් දේශසීමා වායු දූෂණය ලෙස හැඳින්වේ. විවිධ සෘතු වල සුළං රටා හේතුවෙන් මෙම සංසිද්ධිය වෙනස් වන අතර, ඊසානදිග මෝසම් කාලයේදී, සුළඟින් ඉන්දියාවේ හා චීනයේ විදුලි බලාගාර, කර්මාන්ත සහ මෝටර් වාහන වලින් නිපදවන දූෂිත වලාකුළු පවා ගෙන එයි. නිරීක්ෂණය කරන ලද ඉහළම පරිසර දූෂණය නොවැම්බර්-ජනවාරි කාල පරිච්ඡේදය වන අතර නිරිතදිග මෝසම් කාලයේදී ඇන්ටාක්ටිකාව තෙක් දකුණට ගොඩබිමක් නොමැති මුහුදෙන් සුළං එන නිසා වායු දූෂණය අවම මට්ටමක පවතී. මාර්තු සිට ඔක්තෝබර් දක්වා වායු දූෂණ මට්ටම ශ්‍රී ලංකාවේ සාපේක්ෂව අඩු වන අතර වායු දූෂණ මට්ටම් සැලකිය යුතු සෘතුමය (seasonality) බවක් පෙන්නුම් කරයි.
බලශක්ති පරිභෝජනයේ ප්‍රවණතා පෙන්නුම් කරන්නේ ජෛව ඉන්ධන සහ ජල විදුලිය වැනි පුනර්ජනනීය ප්‍රභවයන් හා සසඳන විට ඛනිජ තෙල් පරිභෝජනය ඉහළ යාමයි. රට වේගයෙන් මෝටර් රථකරණය ද වී ඇත (උ.දා., 1991 සිට 2000 දක්වා දශකයක් තුළ මෝටර් වාහන සමූහය දෙගුණ කිරීම). ශ්‍රී ලංකාවේ පරිසර අමාත්‍යාංශය 2011 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ මෝටර් රථ වලින් නිකුත් වන වායු දූෂණයෙන් 55-60% ක් වන අතර 20-25% ක් කර්මාන්ත නිසා වන අතර 20% ක් දේශීය ප්‍රභවයන්ගෙන් වේ. වාහන සංඛ්‍යාව ඉහළ යමින් පවතින අතර මෑතකදී විමෝචන පරීක්ෂණ අනිවාර්ය කර තිබුණද, ත්‍රිරෝද රථ ස්වයංක්‍රීය රික්ෂෝවලින් නිකුත් වන විමෝචන ඉහළ යාම නිසා, විශේෂයෙන් නාගරික පසුබිම තුළ වායු දූෂණය උග්‍ර වී ඇත.
මාර්ග තදබදයෙන් ඇති වන ප්‍රධාන වායු දූෂක අතර කාබන් මොනොක්සයිඩ් (CO), කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO2), වාෂ්පශීලී කාබනික සංයෝග (VOCs) හෝ හයිඩ්‍රොකාබන් (HCs), අකාබනික සංයෝග (Pb), නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ් (NOx) සහ අංශු පදාර්ථ (PM) වේ.
ස්ථාවර ප්‍රභවයන්:
ගල් අඟුරුගල් අඟුරු බලාගාරයක් හෝ ගල් අඟුරු වලින් ශක්ති උත්පාදක ප්‍රභවයක් යනු විදුලිය උත්පාදනය කිරීම සඳහා ගල් අඟුරු දහනය කරන තාප බලාගාරයකි. ගල් අඟුරු බලාගාර මගින් ලෝකයේ විදුලියෙන් තුනෙන් එකකට වඩා උත්පාදනය වන නමුත් එමගින් සිදුවන වායු දූෂණය පමණක් සෑම වසරකම ලක්ෂ සංඛ්‍යාත මරණවලට හේතු වේ.
ගල් අඟුරු බලාගාර යනු රසදිය හා ආසනික් වාතයට මුදාහරිනු ලබන විශාලතම කාර්මික ප්‍රභවයන් වේ. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඇතුළු හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් 81% ක්ම ගල් අඟුරු බලාගාර වලින් විමෝචනය වේ. තවද, මෙම බලාගාර මගින් මීතේන් හා නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ් ද කුඩා ප්‍රමාණයක් නිකුත් කරනු ලැබේ
ගල් අඟුරු බලාගාර මගින් විමෝචනය කරන තවත් දෑ:
- කැඩ්මියම්
- ක්‍රෝමියම්
- ඩයොක්සින්
- ෆෝමල්ඩිහයිඩ්
- ෆුරන්ස්
- හයිඩ්‍රජන් ක්ලෝරයිඩ්
- හයිඩ්‍රජන් ෆ්ලෝරයිඩ්
- ඊයම්
- නිකල්
- පදාර්ථමය අංශු
- පොලිසයික්ලික් ඇරෝමැටික හයිඩ්‍රොකාබන් (PAHs)
- සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ්
- වාෂ්පශීලී කාබනික සංයෝග (VOCs)
ශ්‍රී ලංකාවේ පළමු ගල් අඟුරු තාප බලාගාරය සහ විශාලතම විදුලි බලාගාරය චීන ජනරජයේ එක්සිම් බැංකුවේ ආධාරයෙන් ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයේ ව්‍යාපාරයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ. වෙරළ තීරයේ සිට මීටර් 100 ක් දුරින් පිහිටි මෙම ඉදිකිරීම් කටයුතු CMEC (චීන යන්ත්‍රෝපකරණ ඉංජිනේරු සංස්ථාව) විසින් සිදු කරන ලද අතර ව්‍යාපෘතියේ මුළු ඇස්තමේන්තුගත පිරිවැය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.35 කි. මෙම ව්‍යාපෘතිය සඳහා වන කොන්ත්‍රාත්තුව 2006 දී අත්සන් කරන ලද අතර විදුලි බලාගාරයේ පළමු අදියර වන මෙගාවොට් 300 ක් 2011 දී ආරම්භ කරන ලදී. දෙවන අදියර, 2014 දී තවත් මෙගාවොට් 300 ක් එකතු කරන අතර තෙවන අදියර දී තවත් මෙගාවොට් 300 ක් එකතු කරමින් සමස්ත විදුලිය මෙගාවොට් 900 ක් නොරොචොලායි බලාගාරය මගින් නිෂ්පාදනය කරනු ලැබේ. පළමු අදියර සඳහා වේයන්ගොඩ උප ප්‍රදේශය හරහා ජාතික විදුලිබල පද්ධතියට සම්බන්ධ කරන කිලෝමීටර් 115 ක සම්ප්‍රේෂණ මාර්ගයක් ඉදිකිරීම ද ඇතුළත් විය. කිලෝමීටර් 4.2 ක් මුහුදට විහිදෙන ජැටියක් ද ඉදිකර තිබේ. පළමු අදියර සඳහා වේයන්ගොඩ උප ප්‍රදේශය හරහා ජාතික විදුලිබල පද්ධතියට සම්බන්ධ කරන කිලෝමීටර් 115 ක සම්ප්‍රේෂණ මාර්ගයක් ඉදිකිරීම ද ඇතුළත් විය. කිලෝමීටර් 4.2 ක් මුහුදට විහිදෙන ජැටියක් ද ඉදිකර තිබේ. බලාගාරය ආසන්නයේ ඇති ගම්මානවලට කල්පිති අර්ධද්වීපයේ නාරක්කල්ලි සහ පෙන්යියාඩි ඇතුළත් වේ.
ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයේ සහ ඉන්දියාවේ ජාතික තාප විදුලිබල සංස්ථාවේ (NTPC) හවුල් ව්‍යාපාරයක් ලෙස දෙවන ගල් අඟුරු බලාගාරයක් යෝජනා කරන ලදී. 2011 සැප්තැම්බර් 6 වන දින ඒකාබද්ධ වෙන්චර් සමාගම ත්‍රිකුණාමල බලශක්ති සමාගම ලෙස සංස්ථාගත කර ඇත. සාම්පූර් හි මෙගාවොට් 2 X 250 ගල් අඟුරු බලාගාරය ක්‍රියාත්මක කිරීම හා ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ත්‍රිකුණාමලය පවර් කම්පැනි ලිමිටඩ් වගකීම දරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ලදී. ව්‍යාපෘතියේ, ඇස්තමේන්තුගත මුළු වියදම ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 512 ක් වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත.
උත්පාදනය කරන ලද විදුලිය ජාතික විදුලිබල පද්ධතියට අධි වෝල්ටීයතා සම්ප්‍රේෂණ මාර්ග හරහා සම්පූර් සිට හබරණ හරහා වේයංගොඩ ග්‍රිඩ් උපපොළ වෙත සම්ප්‍රේෂණය කෙරේ. 2013 ඔක්තෝබර් 07 දින ශ්‍රී ලංකා රජය, ලංකාවේ විදුලිබල මණ්ඩලය සහ JV සමාගම විසින් බලශක්ති මිලදී ගැනීමේ ගිවිසුමක්, ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ගිවිසුම, ආයෝජන මණ්ඩල ගිවිසුම, ඉඩම් බදු ගිවිසුම සහ ගල් අඟුරු සැපයුම් ගිවිසුම යන ගිවිසුම් අත්සන් කරන ලදී. මෙම ව්‍යාපෘතිය 2017 අවසානයට පෙර ආරම්භ කිරීමට අපේක්ෂා කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, පරිසර දූෂණය වැළැක්වීමේ දී එහි පාරිසරික බලපෑම් තක්සේරුකරණයේ ඇති අඩුපාඩු සහ මහජනතාවගේ විරෝධතා හේතුවෙන් රජය සැලසුම් නතර කිරීමට තීරණය කළ අතර නමුත් මෙම ව්‍යාපෘතිය අනාගත රජයක් විසින් පුනර්ජීවනය කළ හැකිය.
නොරොච්චෝල ගල් අඟුරු බලාගාරයේ දිගුවක් ලෙස මෙගාවොට් 300 ක සිව්වන ඒකකයක් ඉදිකිරීමට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයට බලය පැවරීමට කැබිනට් මණ්ඩලයේ අනුමැතිය ඉල්ලා කැබිනට් යෝජනාවක් ඉදිරිපත් කරන ලදී.
දක්ෂිණ ගල් අඟුරු බලාගාර ව්‍යාපෘතිය: අනාගත ගල් අඟුරු බලාගාර සඳහා ස්ථාන දකුණු වෙරළ තීරයේ කරගන් ලේවාය, මිරිජ්ජවිල, මිරිස්ස සහ මාවැල්ල අවට ස්ථාන ලංවිම මගින් හඳුනාගෙන තිබේ. අනාගත ශ්‍රී ලංකාවේ ඉහළ කාර්යක්ෂමතාවයකින් යුත් සහ පරිසර හිතකාමී ගල් අඟුරු තාප බලාගාර සඳහා මෑතකදී කළ හැකි ශක්‍යතා අධ්‍යයනයෙන් ගල් අඟුරු බලශක්ති සංවර්ධනය සඳහා දකුණු වෙරළ තීරයේ හම්බන්තොට වරාය සහ මාවැල්ල තෝරා ගන්නා ලදී.
මාවැල්ල ගල් අඟුරු බලශක්ති සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය: 1988 දී ගල් අඟුරු බලශක්ති සංවර්ධනය සඳහා අපේක්ෂක වෙබ් අඩවියක් ලෙස මවෙලා අඩවිය පූර්ව ශක්‍යතා ස්ථානයක් ලෙස ගවේෂණය කරන ලදී. මෙගාවොට් 600 ක ගල් අඟුරු බලාගාර ධාරිතාවක් මෙම අධ්‍යයනයදී යෝජනා විය. තවද, මාවැල්ල යනු ඉහත සඳහන් කළ පූර්ව ශක්‍යතා අධ්‍යයනය මගින් හඳුනාගත් ඉහළ කාර්යක්ෂමතාවයකින් සහ පරිසර හිතකාමී ගල් අඟුරු තාප බලාගාරයක් සඳහා මෙන්ම අනාගත ගල් අඟුරු බලශක්ති සංවර්ධනය සඳහා සුදුසු අපේක්ෂිත ස්ථානයක් වේ.
(මූලාශය: http://www.themorning.lk/environment-at-risk-multiple-coal-power-projects-proposed/)
සපුගස්කන්ද යනු නේවාසික ප්‍රදේශයක් වන අතර එය පසු කාලීනව කාර්මික ප්‍රදේශයක් දක්වා වර්ධනය විය. සපුගස්කන්ද ප්‍රදේශයේ මෙගාවොට් 260 ක ධාරිතාවයකින් යුත් තාප බලාගාර 03 ක් ඇත. ඊට අමතරව, ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාවට (CPC) අයත් දිවයිනේ එකම ඛනිජ තෙල් පිරිපහදුව ද මෙම ප්‍රදේශයේ සිය පිරිපහදු කටයුතු කිරීම් සිදු කරයි. එමෙන්ම, හොඳින් සංවර්ධිත කාර්මික ප්‍රදේශයක් පවතින අතර එබැවින් වර්තමානයේ දී මෙම ප්‍රදේශය ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම කාර්මික ප්‍රදේශය ලෙස සැලකෙන අතර මෙමගින් වත්මන් ශ්‍රී ලංකාවේ වායු ගුණාත්මකභාවය පිරිහීම කෙරෙහිද ඉහළ අවදානමට ලක්ව ඇත
සපුගස්කන්ද පෙදසෙන් ගණනය කරන ලද, විමෝචන සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය මෙට්‍රික් ටොන් 13,331 ක් වන අතර, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය මෙට්‍රික් ටොන් 1,070,608 ක් ලෙස ද , නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ් මෙට්‍රික් ටොන් 17,166 ක ප්‍රමාණයක් සහ අංශු මෙට්‍රික් ටොන් 323 ක් වාර්ෂිකව වා තලයට මුසු වේ. (මුලාශ්‍රය: සපුගස්කන්ද කාර්මික ප්‍රදේශය සඳහා ගණනය කරන ලද විමෝචන ලැයිස්තුව)
කැළණිතිස්ස බලාගාරය මෙගාවොට් 172 ක ඩීසල්වලින් ධාවනය වන බලාගාරයක් වන අතර එය කොළඹ නගරයේ කැළණිතිස්ස හි පිහිටා ඇත. කැළණිතිස්ස බලාගාරය මෙගාවොට් 172 ක ඩීසල්වලින් ධාවනය වන බලාගාරයක් වන අතර එය කොළඹ නගරයේ කැළණිතිස්ස හි පිහිටා ඇත. මෙහි මෙගාවොට් 115 ගෑස් ටර්බයිනයක් සහ මෙගාවොට් 57 ක වාෂ්ප ටර්බයිනයක් යන විදුලි ජනක දෙකකින් සමන්විත වේ. නළ වායු විමෝචනයෙන් සිදුවන වායු දූෂණය, විශේෂයෙන්ම SO2 සහ NOx මගින් පරිසරයට ප්‍රභල බලපෑමක් ඇති කරනු ලබයි.
කෙරවලපිටිය බලාගාරය යනු තෙල්වලින් ධාවනය වන විදුලි බලාගාරයක් වන අතර එය ඩීසල් හෝ ගෑස් මත ධාවනය කිරීමේ හැකියාව ඇති නමුත් බොහෝ විට ගෑස් මත ධාවනය කරනු ලබයි. මෙම මෙගාවොට් 300 ක විදුලි බලාගාරය පිහිටා ඇත්තේ කෙරවලපිටිය ප්‍රදේශයේ වන අතර, එය ශ්‍රී ලංකාවේ බස්නාහිර පළාතට අයත් වේ. එමඟින් වායු දූෂණය, ජල දූෂණය, විෂ ද්‍රව්‍ය මුදා හැරීම සහ GHG විමෝචනය ඇතුළු පාරිසරික ගැටළු රාශියක් පැන නැගී ඇත.
ප්‍රදේශ ප්‍රභවයන්:
කර්මාන්තශ්රී ලංකාවේ ගොඩනැගිලි හා ඉදිකිරීම් අංශයේ සිමෙන්ති සඳහා ඇති ඉල්ලුම ඉහළ ය. ශ්‍රී ලංකාව තුළ ප්‍රධාන සිමෙන්ති නිෂ්පාදනය කරන දේශීය කර්මාන්තශාලා හතරක් ඇත. පතල් කැණීම, ස්පන්දනය කිරීම, ඇඹරීම සහ ක්ලින්කර් කිරීම යන සිමෙන්ති නිෂ්පාදනයේ ක්‍රියාවලීන් මගින් නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ්, නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ්, සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් සහ කාබන් මොනොක්සයිඩ් CO වලින් සමන්විත වායු දූවිලි අංශු, දුම හා වායූන් ජනනය කරයි. මෙම විමෝචක හේතුවෙන් කර්මාන්තශාලා වල කිලෝමීටර 3-4 ක අරය තුළ ඇති ප්‍රදේශවල වාතයේ ගුණාත්මකභාවය පිරිහීමට ලක් වී ඇත.
ශ්‍රී ලංකාවේ හුණු නිෂ්පාදනය හා භාවිතය පිළිබඳ දීර්ඝ ඉතිහාසයක් ඇත. එහි ප්‍රධාන භාවිතය සිමෙන්ති කාරකයක් ලෙස සහ ගොඩනැගිලි කර්මාන්තයේ අලංකාරණය සදහා යොදා ගනි. මෑත වසරවලදී හුණු සඳහා ඇති ඉල්ලුම වැඩි වී තිබේ. එය දැන් ජල පිරිපහදු කිරීම, සීනි කර්මාන්තය, කෘෂිකාර්මික කටයුතු සඳහා සහ මාර්ග ස්ථායිකරණය වැනි වෙනත් විවිධ කටයුතු සඳහා ද භාවිතා වේ. හුණු නිෂ්පාදනය හා සම්බන්ධ ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටළු වන්නේ දුම නිසා සිදුවන වායු දූෂණය සහ බලශක්ති ප්‍රභවය ලෙස දර භාවිතා කිරීමයි. මෙය දුමාරය විස්තීර්ණ දූවිලි (PM2.5, PM10), CO2, CO, නොබිඳුණු කාබන්, මැස්සා අළු, වාෂ්පශීලී කාබනික සංයෝගවල ප්‍රමාණය, තාර, ඩයොක්සින් සහ ෆුරන් (දැවවල ඇති ජීවීන් හා ලිග්නින් නිසා) සහ NOX වලින් සමන්විත වේ.
ඉදිකිරීම් කටයුතු වායු දූෂණයට විශාල හේතුවක් වන බැවින්, වායු දූෂණයට දායක වන පොදු ඉදිකිරීම් ක්‍රියාකාරකම් අතරට ගොඩබෑම, ඩීසල් එන්ජින් ක්‍රියාත්මක කිරීම, කඩා ඉවත් කිරීම, පුළුස්සා දැමීම සහ විෂ ද්‍රව්‍ය සමඟ වැඩ කිරීම ඇතුළත් වේ. සියළුම ඉදිකිරීම් ස්ථානවල ඉහළ දූවිලි (සාමාන්‍යයෙන් කොන්ක්‍රීට්, සිමෙන්ති, දැව, ගල්, සිලිකා වලින්) ජනනය වන අතර එම අංශු දිගු කාලයක් පුරා විශාල දුරක් ගමන් කළ හැකිය. සුළඟින් පැතිරෙන ප්‍රධාන ඉදිකිරීම් දූෂක අතර අංශු පදාර්ථ, වාෂ්පශීලී කාබනික සංයෝග , ඇස්බැස්ටෝස්, කාබන් මොනොක්සයිඩ්, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් සහ නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ් වැනි වායූන් ඇතුළත් වේ.
ප්ලාස්ටික් හා පොලිතින් වලින් සමන්විත අපද්‍රව්‍ය විවෘතව දහනය කිරීම මහජන සෞඛ්‍යයට විශාල තර්ජනයක් වන අතර, ප්‍රධාන වශයෙන් කුඩා දරුවන්ට, ගැබිනි සහ කිරි දෙන මව්වරුන්ට මෙම දූෂකවලට නිරාවරණය වනු ඇත. ප්ලාස්ටික් අඩංගු අපද්‍රව්‍ය දහනය කිරීම (නාගරික අපද්‍රව්‍ය වලින් සියයට 12 ක් ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය අඩංගු වේ) ශ්‍රී ලංකාවේ නාගරික ප්‍රදේශවල විමෝචනයෙන් සියයට 11 ක් දායක වේ. කසළ හා ජෛව ස්කන්ධ දහනය මගින් වාෂ්පශීලී කාබනික සංයෝග (VOCs) සහ ඝන PM (ජෛව ස්කන්ධ චාර්, සබන් සහ තාර) වැනි විවිධ වායු දූෂක විමෝචනය කළ හැකිය. අසම්පූර්ණ දහනය මගින් කාබන් මොනොක්සයිඩ් (CO) විමෝචනය වේ. මීට අමතරව, ජෛව ස්කන්ධ දහනය හේතුවෙන් NOx සහ SOx වැනි අතිරේක වායුමය දූෂක ඇති වේ.
ගෘහස්ථ වායු දූෂණය ගෝලීය වශයෙන් ගත කල සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් මගින් ප්‍රධාන වශයෙන් සිදුවනු ලබයි. ශ්‍රී ලංකාවේ ගෘහස්ථ වායු දූෂණය පිළිබඳව ගත කල ප්‍රධාන වශයෙන් අවධානයට ලක්විය යුතු කරුණක් වන්නේ දුර්වල වාතාශ්‍රය සහිත උප නාගරික හා ග්‍රාමීය මුළුතැන්ගෙයි ආහාර පිසීමේදී ඉහළ මට්ටමේ ජෛව ස්කන්ධ භාවිතය සහ දුම්පානය, සුවඳ විලවුන් හා මදුරු දඟර භාවිතය වැනි ගෘහස්ථ ක්‍රියාකාරකම්ය.
ස්වාභාවික ප්‍රභවයන්:
ලැව් ගිණිශ්රී ලංකාවේ ලැව් ගින්න පිළිබඳ ගැටළුව කාලගුණික තත්ත්වයන්, වනාන්තරවල ඇති දැව වර්ග සහ ප්‍රදේශ ජනතාවගේ මානව ආකල්ප පරීක්ෂා කිරීමෙන් සාරාංශගත කළ හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ පවත්නා කාලගුණික තත්ත්වයන් අනුව වාර්ෂිකව වාර්තා වන ලැව් ගිනි සංඛ්‍යාව 50 සිට 200 දක්වා වන අතර, ඒ සියල්ලක්ම පාහේ මානව හේතූන් හේතු කොටගෙන සිදුවන සිදුවීම් වේ.
වනාන්තර, පඳුරු සහ කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය පිළිස්සීම: වනාන්තර සහ තෘණ බිම් මාර්තු මාසයේදී වියළී යන අතර මහ කන්නය අවසන් වීමෙන් පසු වගා කරනු ලබයි. පාලිත ආකාරයකින් හේන් ගොවිතැන සඳහා කප්පාදු කිරීම හා පිළිස්සීම සිදු කරයි. වියළි පදුරු වලට ගිනි තැබීම උපක්‍රමයක් වන අතර එමගින් සමහර විට කෙටි කාලීන වාසි ලබා ගනී. මේ සඳහා අධීක්ෂණ හා රෙගුලාසි ක්‍රියාත්මක නොවන අතර එමඟින් අනෙකුත් බලපෑම් සමග වායු දූෂණය පිළිබඳ එතරම් තැකීමක් නොමැත. (ශ්‍රී ලංකාවේ ලැව් ගිනි වල ගතික සිතියම අන්තර්ගතය)